Sosiedade: “Feto
labele tara na’an badak, selae asu ba han?”
Antonieta Del Monte "2018"
Sosiedade
tau kontrola no fó sala liu ba feto, no dehan mane sira husik de’it se sira han
naan, tanba sira mane, no mane ne’e mane asu.
Jornál sira
iha tinan barak ona publika beibeik kona- ba kazu inan soe labarik. Dala barak
ita hare sosiedade, inklui media sira fó sala liu-liu ba feto sira. Katak feto
ne’ebé soe labarik, laiha moral. Soe labarik ne’e klaru krime ida. Maibé ita
tenke haree tanbasá feto ida foti desizaun hodi soe labarik ida. Karik feto
sira nia situasaun ekonomia, presaun husi família, moe, mane la tanggungjawab, isin rua sein planu, halo relasaun seksual sein
uza kontrasepsaun, no abuzu seksual. Razaun barak ne’ebé fó presaun ba feto
hirak ne’e hodi foti asaun ne’ebé sosiedade konsidera imorál. No krime. Se
kuandu soe labarik ne’e krime, entaun ita tenke foti meius barak hodi hamenus
krime hirak ne’e atu labele akontese tan iha sosiedade. Karik ita bele modifika
mentalidade sosiedade nian, atu fornese informasaun ne’ebé adekuadu ba feto no
mane sira atu hanoin dedika molok atu halo relasaun seksual sem uza kondom.
Ita dala
barak haluha katak isi rua ne’e prosesu ne’ebé akontese tanba feto ida ho mane
ida deside atu halo relasaun seksual. Relasaun seksual ne’e prosesu umanu ida,
katak bele akontese se ema na’in rua iha atrasaun seksual ba malu. Se atrasaun
ne’e normal entre feto ho mane, tanba sá ita fó sala ba feto de’it? Ita sempre
dehan Feto kuandu tara na’an badak hela, oin sá asu la bahan?” Ne’e hanoin ida
ne’ebé sala. Bainhira ita husi hun eduka ita nia maun alin, oan mane sira iha
uma laran katak, mane sira ne’e mane asu. Ita fó fatin ba maluk mane sira atu
toba ho feto se de’it, tanba sosiedade dehan ne’e hatudu mane sira nia
maskulinidade dehan katak nia mane duni. Kómiku fali, mane sira sosiedade fó
lisensa toba arbiru, maibé feto dehan tenke kaben virjen? Entaun bele ka lae
mane sira mos kaben virjen mos. Tanba ne’e la justu, se ita hein de’it feto
sira mak virjen, maibé ita toba arbiru. Konseitu virjen ne’e ita aplika ba feto
de’it maibé laos mane. Ne’e la’ós kómiku bot ida?
Fila fali ba
kestaun isin rua sedu no kazu soe labarik .Dala barak kestaun isin rua sedu,
isin rua molok kazamentu, isin rua de’it hanesan kazu psikolójiku bot ida ba
feto sira. Isin rua ne’e envés halo ema kontente maibé hanesan naha bot ida,
envés ita fó kmaan ba ita nia maluk feto sira, ita konta sira, ita tebe sira
sai husi eskola, ita tarata sira. Estudante feto barak maka eskola duni tanba
de’it sira isin rua, maibé eskola haluha tia katak, isin mak rua maibé kakutak
la’o hela. Se eskola sira duni feto sira tanba isin rua ne’e eskola sira kontra
lei internasionál lubun ida. Liuliu eskola katólika sira, tanbasá maka isin rua
ne’e ita hare la hanesan milagre Maromak nian, maibé ita fó presaun ba feto
sira no duni sira sai husi eskola. Iha ukun fuan sanulu la temi tok isin rua
ne’e krime ida. Hakarak hateten loloos de’it, isin rua ne’ebé rezultadu husi
relasaun seksual, sperma mane nian hasoru ovum ka (sel telur) feto nian, entaun
bainhira ita hakarak fó sala, tenke fó sala ne’ebé ba parte rua ne’e hotu.
Maibé lae, feto sira ita tebe sai husi eskola, mane sira ita basa liman selebra
katak nia mane duni. Ne’e la’ós kómiku bot ida?
Edukasaun seksual ba eskola sekundária sira importante tebes atu prevene isin rua sem planu ka isin rua sedu, no prevene krime soe labarik. Ministériu edukasaun tenke dezeña ona kurikulum ida ne’ebé foin formasaun atuál ba feto ho mane sira atu hatene meius oinsá hodi kontrola isin rua. Meius hirak ne’e mak fahe informasaun ne’ebé loloos. No rekoñese katak atrasaun seksual ne’e prosesu normal, no iha meius oi oin ne’ebé feto ho mane bele uza atu prevene isin rua sedu hanesan informasaun kona ba métodu uza kontrasepsaun ne’ebé adekuadu ba feto ho mane.
0 komentar :
Post a Comment
Komentariu lao ho Etika