Povu timor leste restaura ninia independénsia iha 20 de Maiu de 2002, restaurasaun ida ne’e atinze ho esforsu povu maioria ninian, maibé depois de restaurasaun povu timor leste lakon lian ba lia loos ho lei ne’ebé ukun na’in (reprezentante povu) forma. Hafoin de restaurasaun independénsia reprezentante sira konsege forma povu liu husi konstituisaun da repúblika. Depois de halo konstituisaun ukun na’in sira forma fali lei oan ho baze fundamentu konstituisaun.
Lei oan sira ne’e halo ho raraun atu fó valor ba mundu tomak kona ba kór nasaun (Estadu de Direitu Demokrátiku). Hare husi kór nasaun nian Mundu tomak hatene katak Timor-Leste mai ho kór nasaun Estadu de Direitu Demokrátiku (Ema hotu2 Moris iha Lei nia Okos) Tantu ba ema sira ne’ebé responsavel ba órgaun 4, (Presidente, Parlamentu Nasional, Governu, No Tribunal). Hare husi sikun ida ne’e Nasaun sira ne’ebé iha hotu-hotu louva ba kór Nasaun Timor Leste, maski foin ukun aan maibé konsidera tebes valor direitu Umanu.
Hafoin ida ne’e Timor- Leste konsege hala’o dezenvolvimentu iha nivel fíziku no non Fíziku. Iha nivel rua ne’e úniku povu Traballadór maka hola parte Maximo ba prosesu ida ne’e maibé povu traballadór la hetan benefísiu iha prosesu ida ne’e. Priór Liu maka povu Traballadór lakon lia loos iha prosesu dezenvolvimentu nia laran.
Kolia kona-ba dezenvolvimentu kolia mós kona-ba oinsá traballadór moris dignu, tanba ne’e Sindikatu Foram konsidera katak bainhira traballadór moris ho kondisaun ne’ebé mak la di’ak imposivel iha nasaun ida dezenvolvimentu ne’e atu ba oin maski iha duni dezenvolvimentu maibé ida ne’ebé monu husi lalehan signifika katak ita uza ema estranjeiru mai hodi halo servisu maibé ita mós presiza hatene katak iha mós nia impaktu ba nasaun tanba ita dependénsia ba ema entaun ema halo tuir nia interesa ne’ebé ladún di’ak ba ita nia nasaun.
Relasiona ho asuntu ne’e iha buat rua mak ita presiza esplora atu nune’e ita bele komprende loloos tanba saida mak problema hirak nee mosu, iha pontu rua ne’ebé mak ita atu kolia atu nune’e ita bele identifika loloos nia konsekuénsia husi terminasaun servisu ba traballadór hanesan tuir mai:
1. Ekonomia
2. Polítika
Atu hatene konsekuénsia terminasaun servisu ne’e ita presiza hare mós husi problema ekonomia se bainhira traballadór sira hasoru problema terminasaun servisu iha nia servisu fatin maka sei fó impaktu ba Traballadór nia família uma laran nia moris tanba sira nia rendimentu ne’ebé sira hetan hodi necessita moris uma laran nian dependénsia liu ba servisu ne’ebé mak sira halo, hare husi sikun seluk iha impaktu mós ba traballadór nia oan nia estudu tanba nia Aman/Inan sakrifika aan ba iha relasaun servisu maka foin bele hetan rendimentu natoon hodi sustenta sira nia oan nia eskola, Saúde, no asuntu sira seluk ne’ebé relasiona ho kultura Timor Leste ninian.
Iha parte seluk hare mós problema polítika tanba saida mak emprezáriu sira halo terminasaun servisu tuir sira nia hakarak de’it? ida nee mak ita presiza hatene. se enkuantu ita hare husi polítika ita nia governu liu husi Ministériu kompetente sira fraku iha sosializasaun ba lei do traballu ba Empregador no halo peskiza ba kondisaun moris Traballadór. Se nu kazu parte Ministériu Kompetente iha seriedade atu halo servisu ho fuan iha relasaun servisu, Liu-liu halo sosializasaun ba lei laboral ne’ebé iha no kondisaun moris ne’ebé traballadór sira enfrenta, hodi hamosu lei no polítika ida ne’ebé di’ak, ami fiar katak sei redús konflitu laboral ne’ebé sempre akontese no hamosu armonizasaun iha servisu fatin. Tuir ami nia observasaun katak konflitu laboral no laiha armonizasaun servisu sempre akontese iha fatin servisu tanba ho kauza hanesan:
1. Traballadór gasta enerjia makas iha servisu ne’ebé nia halo, no fó lukru boot ba empregador sira maibé Traballadór sira la hetan rendimentu di’ak husi rezultadu servisu ne’ebé sira halo.
2. Empregador sira la kria kondisaun ne’ebé di’ak ba traballadór sira
3. Traballadór sira la hetan saláriu ne’ebé Justu
4. Laiha lei espesífiku ba traballadór sira.
5. Parte Ministériu kompetente la halo servisu másimu kona ba sosializasaun lei do Traballho.
6. Parte Governu halo polítika ida ne’ebé la relevante ho kondisaun moris traballadór sira nian.
Kauza sira hanesan sempre akontese iha fatin servisu hotu-hotu maibé kuandu traballadór sira la satisfás no husu kompañia atu hadi’a sira nia aktu nune’e kompañia bele kria kondisaun di’ak no rekoñese sira nia direitu ne’ebé parte kompañia viola, parte empregador sira sempre uza nia autoridade hodi termina Servisu Traballadór sira nian, priór liu maka Governu Lejitima desizaun kompañia nian hodi termina Traballadór sira ne’ebé koko atu ko’alia sira nia direitu. Iha kazu lubuk ida maka enfrenta hanesan ne’e, Ezemplu:
• Traballadór Sira husi Mei-mart No Piao
Traballadór sira ne’ebé servisu iha Mei-Mart no Piao husu sira nia direitu no husu kompañia atu kria kondisaun ida ne’ebé di’ak parte kompañia uza nia autoridade hodi termina sira
Hakerek husi: JAMES (Departementu Media & Komunikasaun FORAM)
Publika ba Dahuluk husi zinemoseww Edisaun 1
Lé Mos: DEMOKRASI KARMA TIMOR LESTE
0 komentar :
Post a Comment
Komentariu lao ho Etika